Tıpkı farklı gıdalar veya aşı ve diğer koruyucu ürünlerde olduğu gibi, kan için de çeşitli saklama koşulları mevcuttur. Kan saklama koşulları, genel geçer olarak uygulanır ve bahsettiğimiz diğer konularda olduğu gibi, bir soğuk zincir içerir.
Kan saklama koşulları için önemli bir aşama olan soğuk zincir, kan ve diğer bileşenlerin alındığı andan itibaren aktarılacak diğer kişiye ulaşana kadar gereken sıcaklıkta korunmasını ve taşınmasını kapsar. Nasıl gıdalarda soğuk zincirin bozulması, gıdanın bozulması ve tüketen kişinin zehirlenmesine sebep olabiliyorsa, aynı şekilde kanda soğuk zincirin bozulması da kanın aktarılacağı kişi için tehlike arz eder.
Kan saklama koşullarının sağlanması amacıyla; kan bankası soğutucuları, plazma dondurucular, inkübatörler, kan taşıma kutuları ve buna benzer derin dondurucu ortamı sağlayan ekipmanlar kullanılır. Bu ekipmanlar, teknolojinin ilerlemesiyle daha da güvenilir bir hal almıştır.
Kan ve Kırmızı Kan Hücreleri İçin Kan Saklama Koşulları
Kırmızı kan hücreleri ve kan saklama koşulları, her zaman bir kan bankası buzdolabını gerektirir. Bu dolaplarda 2-6 santigrat derecelerde saklanması gerekmektedir. Alyuvarlar ve kan için bu buzdolaplarına entegre bir sıcaklık izleme aparatı yerleştirilir ve bu aparat, sıcaklığın içindeki unsurlara eşit dağılmaması halinde alarm üzerinden uyarı verir. Kan saklama koşullarını sağlamak için en önemli nokta, doğru sıcaklığı yakalayabilmek ve koruyabilmektir. Bahsi geçen üst sınır olarak belirtilen 6 santigrat derecede, kan içinde bakteri bulaşması ve büyümeleri minimum seviyeye indirilir. Bu sayede doğru kan saklama koşulları sağlanmış olur.
Kan saklama koşulları için geçerli olan alt sınır 2 santigrat derece ise, alyuvarların hemolize olmasını engeller. Bu sebeple kırmızı kan hücrelerinin sıcaklığının bu alt seviyenin altına düşürülmemesi elzemdir. Aksi halde hücreler hemolize halde aktarıldığında ciddi böbrek sorunlarına ve ölüme kadar gidebilecek kanamalara sebep olabilir.
Kan Torbalarında Raf Ömrü
Her kan torbası için raf ömrü farklılık göstermekle birlikte, ortalama raf ömrü 35-42 olarak ifade edilebilir. Şayet kan torbasının bulunduğu oda sıcaklığı 25 santigrat derecenin üzerinde olacaksa sıcaklığı 10 santigrat derecenin altında tutmak için kan taşıma kutusu veya izolator taşıyıcısı gibi ilave ekipmanlarla taşıma sağlanmalıdır. Bu şekilde taşınan kan torbalarındaki kanın, 30 dakika içinde aktarılması gerekmektedir. Kullanım o sırada gerekmiyorsa derhal kan merkezine geri gönderimi sağlanmalıdır.
Taze Dondurulmuş Plazma
Taze dondurulmuş plazma, kan bağışı yapıldıktan sonra 6 ila 8 saat için alınan ve hızlıca dondurulan plazmadır. Bu öğe, Kan Transfüzyon merkezlerinde, minimum -40 santigrat derecede saklanır. Bahsi geçen kan saklama koşulları sağlanmazsa pıhtılaşma faktörleri (Faktör VIII ve Faktör V gibi) bozulmaya başlar ve kan miktarı düşer. Bu da transfüzyonun amacına ters düşer. Bu öğe için tespit edilen raf ömrü bir yıldır.
Taze dondurulmuş plazmanın, transfüzyon işlemi öncesinde çözülmesi gerekmektedir. Bu işlem, kan merkezlerinde yapılır ve plazma eritme banyosu yöntemi kullanılarak gerçekleştirilir. Taze dondurulmuş plazma için ideal saklama koşulu, 30-37 santigrat derecede (bu şekilde 30-45 dakika ömrü vardır) 2-6 santigrat derece sıcaklığa sahip bir kan taşıma kutusunda taşınmalıdır. Taze dondurulmuş plazmanın çözdürme işlemi yapıldıktan sonraki otuz dakika içinde transfüzyon gerçekleştirilmelidir. Şayet taze dondurulmuş plazma hemen kullanılmayacaksa yine bu sıcaklık aralığında (2-6 santigrat derecede) korunmak suretiyle 24 saat içinde transfüzyonu sağlanabilir. Çözülen plazma kesinlikle tekrar dondurulamaz ve bu durumlarda imha edilmesi gerekir. Bu sebepledir ki taze dondurulmuş plazmaya gerçekten ihtiyaç duyulduğunda ve ihtiyaç duyulduğu kadarıyla işlem yapılmalıdır.
Eritrosit Süspansiyonu
Eritrosit süspansiyonu, plazmasının ¾’ü ya da tamamı alınmış kan için kullanılan ifadedir. Eritrosit süspansiyonu eksiksiz hazırlandığında, ortalama 200 ml eritrosit içerecektir. Koruyucu maddeler de ilave edildiğinde bu toplam ortalama 300 ml hacme ulaşır. Hematokriti oranı ise %65-75 aralığındadır.
Kan saklama depoları, eritrosit içeren kan üniteleri için elzemdir. Bunlar için kan saklama koşulları 2-6 santigrat aralığındadır. Sıcaklığın dengesiz dağılımı veya değişkenliğinin söz konusu olduğu durumlarda, hemoliz yaşanır. Bu açıdan bakıldığında da kan saklama dolabı haricinde hiçbir yerde eritrosit depolaması veya saklaması yapılamaz.
Eritrosit muhteva eden kan üniteleri için saklama süreleri değişkenlik göstermektedir. Bunun başlıca değişkeni, kullanılan antikoagülan/koruyucu sıvılardır. Kullanılan sıvılara göre kan saklama koşulları ve süreleri aşağıdaki gibidir:
- Asit-Sitrat-Dekstroz (ACD) ve Sistrat Fosfat-Dektroz (CPD) için 21 gün,
- CPD-Adenin (CPDA-1) için 35 gün,
- Saline-sodyum klorür, Adenine, Glukoz, Mannitol (SAG-M) için 42 gün.
Eritrosit süspansiyon için transfüzyon ve infüzyon hızı da değişkenlik gösterir. 1 ünitesi için öngörülen en fazla 4 saat iken ortalama 2-3 saat içinde asıl aktarım yapılmalıdır.
Yetişkin bir bireyde, 1 ünite eritrosit süspansiyonu aktarımı, hemoglobini yaklaşık 1-1,5 g/dl, Htc’yi ise %3-5 oranında artırır.
Trombosit Süspansiyonu
Trombosit manuel ve otomatik yöntemlerle hazırlanır ve daha sonra trombositopenisi veya hipoplastik anemisi veya kemik iliği olan hastalarda spontan kanamayı önleme veya kanamayı durdurma trombosit işlevini sürdürmek için trombosit ajitatör cum inkübatöründe 22°C -24°C’de saklanır. Trombositlerin ayrılması için tam kan, daha düşük sıcaklıklar trombosit fonksiyonunu ve ayrılmasını etkilediğinden işlemden önce 20-24 santigrat derecede tutulmalıdır. Trombositler, flebotomiden 8 saat sonra hazırlanmalı ve sürekli çalkalanarak 20-24 santigrat derecede saklanmalıdır. Trombosit süspansiyonu, canlılık kaybına neden olabilecek kümelenmeyi önler. Trombositler kullanılan kan torbasının tipine göre 3-5 gün raf ömrüne sahiptir. Oda sıcaklığında saklandıkları için bakteriyel kontaminasyon riski vardır, bu nedenle trombosit depolama alanındaki sıcaklık + +’nın altındaki ortam sıcaklığında tutulmalıdır.
Trombosit stokları hastane Kan Bankasında tutulmaz, ancak gerektiğinde belirli hastalar için Ulusal Kan Servisi’nden (NBS) sipariş edilir. Bakteriyel kontaminasyon riskinden dolayı klinik etkinliğini koruyan ve bağıştan itibaren sadece 5 günlük raf ömrüne sahip özel saklama koşulları altında Kan Transfüzyonu laboratuvarında tutulurlar.
Trombositler soğutulmamalıdır. Yetişkin veya pediatrik “terapötik doz” olarak verilirler ve Kan Verme Odasından alındıktan hemen sonra transfüze edilmelidirler. Rh Negatif menopoz öncesi kadınlar, mümkün olduğunda Rh (D) Negatif trombositler almalıdır.
Kan Saklama Koşulları ve Hastalar
Kan, belirlenmiş sıcaklık kontrollü saklama alanlarının dışında 30 dakikadan fazla kalmamalıdır.
Kan, bakteri üremesi için mükemmel bir kültür ortamıdır; bu nedenle 2-6°C’de onaylı buzdolaplarında saklanmakta olup, bağıştan itibaren 35 günlük raf ömrüne sahiptir. Kanın saklanması için sıcaklık düzenleme ve alarm sistemleri için yasal gereklilikler vardır. Hastane, Patoloji bölümünde Kan Sorunu odasında ve Tiyatrolarda kiler odasında bulunan Kan Bankası buzdolaplarını onayladı.
Kan asla evde veya diğer buzdolaplarında saklanmamalıdır. Kan, yalnızca 30 dakika içinde bir transfüzyonun başlaması gerektiğinde, Kan Bankası buzdolabından her seferinde bir ünite olacak şekilde çıkarılmalıdır. Bakteri üreme riskinden kaçınmak için kan bankası buzdolabından paket çıkarıldıktan sonra 4 saat içinde transfüzyon tamamlanmalıdır.
Kan ürünlerinin bakteriyel kontaminasyonu, transfüzyon kazalarından kaynaklanan en büyük ölüm nedeni olabilir. Bir ünite kan 30 dakikadan fazla buzdolabından çıkarılmışsa ve yakın bir transfüzyon olasılığı yoksa, Kan Bankası bilgilendirilmeli ve ünite “Transfüzyonu Güvenli Değil” olarak işaretlenmelidir. Ünite daha sonra güvenli bir şekilde imha edilmek üzere doğrudan Kan Bankasındaki bir personele götürülecektir.
Kan Saklama Koşulları ve Öneriler
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, kan saklama koşulları içindeki unsurlara ve kanın durumuna göre değişiklik gösterir. Dolayısıyla yetkili kişilerce doğru sıcaklıkların ve kan saklama koşullarının uygulandığı onaylanmalıdır. Bu kan saklama koşulları, gerek kontaminasyonların önüne geçilmesi gerekse ölümcül olabilecek kanamaların engellenmesi için katı bir şekilde uygulanmalıdır. Kan saklama koşullarının sağlanabilmesi için ultra derin dondurucular, kan dolapları, dondurucu dolapları ve dış mekan soğutucuları kullanılmaktadır. Yerli üretimlerden biri olan Coolermed de çeşitli medikal soğutma ürünleri ile bu ihtiyacı gidermektedir. Sıcaklık dalgalanmalarını kontrol edebilen sistemleri ve ileri teknoloji kan saklama üniteleriyle Coolermed gibi sağlıkta öncü ve insana değer veren ürünlerle, saklama koşullarını sağlıkla uygulamak mümkün olabilmektedir.
Bir önceki yazımıza https://coolermed.com/tr/liyofilizasyon-nedir/ linkinden ulaşabilirsiniz.